Η Γιορτή του Ίωνος 2017

Την Κυριακή 1η Οκτωβρίου διεξήχθη το δεύτερο μέρος της «Γιορτής του Ίωνος» στον πολυχώρο του Polis Art Cafe (Πεσμαζόγλου 5) στο αίθριο της Στοάς του Βιβλίου, με εκθέσεις, προβολές, αφιερώματα, τραπέζια συζητήσεων και παρουσίαση αγνώστων πτυχών του έργου του Ίωνος Δραγούμη. Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με πρόγραμμα ζωντανής μουσικής και βραβεύσεις καλλιτεχνών. Στον χώρο της γιορτής υπήρχε βιβλιοπωλείο και τραπεζάκια συλλόγων και περιοδικών. Η Γιορτή του Ίωνος καθίσταται πλέον ένας θεσμός πολιτισμού, τέχνης και αναζήτησης νέων δρόμων για το μέλλον του Ελληνισμού. Διοργανωτής της εκδήλωσης ήταν η Επιτροπή Ενημερώσεως επί των Εθνικών Θεμάτων και οικοδεσπότης ήταν ο εκδότης Βασίλης Χατζηιακώβου.

Η εκδήλωση άρχισε με το πρώτο τραπέζι συζητήσεων, που ήταν αφιερωμένο στον επικεφαλής του εκδοτικού οίκου «Νέα Θέσις» Γιάννη Σχοινά, ο οποίος πέρσι τέτοιες μέρες «έφυγε» από κοντά μας, νικημένος από την επάρατη νόσο. Συντονιστής της συζήτησης ήταν ο αντιπρόεδρος της διοργανώτριας Επιτροπής Σπύρος Δημητρίου.

Ακολούθησαν άλλα τραπέζια συζητήσεων. Επιλέξαμε τις κάτωθι ομιλίες περιληπτικά:

Ελίνα Μαστέλλου-Γιαννάκενα

Αναφορά στον Παύλο Μελά

Ο Παύλος Μελάς ήτανε γαμπρός επ’ αδελφή του Ιωνος Δραγούμη, έχοντας παντρευτεί την αδελφή του, Ναταλία. Ο Ιων Δραγούμης μιλάει για αυτόν στο βιβλίο του «Μαρτύτων και Ηρώων Αίμα», που έγραψε το 1907. Ο Παύλος Μελάς ξεκίνησε τον αγώνα αφήνοντας πίσω ό,τι αγαπούσε περισσότερο, την οικογένειά του, εγκαταλείποντας επίσης την προοπτική μίας εξαιρετικής σταδιοδρομίας σε στρατιωτικό και πολιτικό επίπεδο. Είναι ο πρωτομάρτυρας του Μακεδονικού αγώνος, ο ανθυπολοχαγός του Πυροβολικού Παύλος Μελάς, ο θρυλικός καπετάν Μίκης Ζέζας (ψευδώνυμο από τα ονόματα των παιδιών του). Το πέρασμα του Παύλου Μελα από την ζωή σημάδευσε την εποχή του, τους ανθρώπους της και άφησε ένα διαχρονικό μήνυμα στους Έλληνες, έτσι όπως περιγράφεται στο προαναφερθέν βιβλίο του Ιων Δραγούμης, και καταλήγει: «Βρίσκονται μπροστά σας ο δρόμος ζωής και πολέμου. Διαλέξτε και πάρετε, ειδεμή σαπίστε εκεί που είστε!»

Στις 13 Οκτωβρίου είναι η επέτειος του θανάτου του. Πέρασαν από τότε 113 χρόνια (1904-2017). Η τραγική απώλειά του, τότε, στοίχησε πολλά στην οικογένειά του, όμως έγινε το έναυσμα και η αφετηρία να σπεύσουν στην Μακεδονία εκατοντάδες νέοι που συγκίνησε και ενέπνευσε η θυσία του. Σήμερα ο αγώνας αυτός έχει παραγκωνιστεί. Συνήθως, στα σχολικά βιβλία βρίσκονται στο τέλος της ύλης και δεν τον διδάσκονται στα παιδιά, με αποτέλεσμα, αυτά να μην γνωρίζουν σχεδόν τίποτα από αυτά τα γεγονότα, αλλά μόνο διαβάζοντάς τα εκτός ύλης. Σε μας εναπόκειται πλέον σήμερα αν θα ακολουθήσουμε τον σωστό δρόμο, έχοντας τέτοια μεγαλειώδη παραδείγματα ή αν θα σαπίσουμε εδώ που είμαστε.

Νίκος Καρράς, πολιτικός επιστήμονας - συγγραφέας

Αναφορά στον Αθανάσιο Σουλιώτη-Νικολαΐδη

Ο Αθανάσιος Σουλιώτης Νικολαΐδης ήταν αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού, αρχηγός της μυστικής «Οργάνωσης Κωνσταντινουπόλεως» κατά τα έτη 1908-1912 στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και συγγραφέας, αρθρογράφος και συνεκδότης με τον Ίωνα Δραγούμη του περιοδικού «Πολιτική Επιθεώρηση». Στα μετέπειτα χρόνια του διετέλεσε Νομάρχης Ιωαννίνων, Φλώρινας και Διοικητής Θράκης. Ήταν αγωνιστής και οραματιστής μίας Ανατολικής Αυτοκρατορίας, μέσα στην οποία οι Έλληνες θα είχαν τον πρωτεύοντα ρόλο. Με τον Ίωνα Δραγούμη γνωρίστηκε το 1906 στην Αλεξανδρούπολη και από τότε έγιναν στενοί φίλοι και συναγωνιστές. Ο Ίων Δραγούμης τον αναφέρει στο βιβλίο του «Όσοι ζωντανοί» στο κεφάλαιο «Συναγωνιστής και Φίλος».

Η «Οργάνωση Κωνσταντινουπόλεως» (παρουσιαζόταν ως ασφαλιστική εταιρεία με την επωνυμία «Αμοιβαία») ιδρύθηκε από τον Ίωνα Δραγούμη και τον Αθανάσιο Σουλιώτη το 1908. Ο Αθανάσιος Σουλιώτης χώρισε την Κωνσταντινούπολη και την ευρύτερη περιφέρεια σε 6 τμήματα, μοίρασε όπλα σε ομογενείς, διέταξε να μην υπάρχει εμπορική συναλλαγή με τους Βουλγάρους και πήρε μέτρα για την εξύψωση του εθνικού φρονήματος και την ισχυροποίηση του ελληνικού στοιχείου. Το 1908 είχε γίνει η Επανάσταση των Νεοτούρκων και ετοιμάζονταν εκλογές. Ο Αθανάσιος Σουλιώτης προτρέπει τους Έλληνες να εγγραφούν στους εκλογικούς καταλόγους και να ψηφίσουν για τις οικουμενικές εκλογές και έτσι εκλέγονται 26 βουλευτές Έλληνες μέσα στην Οθωμανική Βουλή.

Μετείχε των Βαλκανικών πολέμων με την ανάθεση σε αυτόν προκεχωρημένου τμήματος παρακολούθησης της βουλγαρικής μεραρχίας Θεοδωρώφ στα τουρκοβουλγαρικά σύνορα. Ήταν αυτός που ειδοποίησε για την κίνηση της Μεραρχίας του Θεοδωρώφ προς την Θεσσαλονίκη. Χάρη σε αυτήν την πληροφορία, ο Ελληνικός Στρατός θα προελάσει και θα προλάβει να μπει στην Θεσσαλονίκη να την απελευθερώσει και να υψώσει την πρώτη σημαία στην Μητρόπολη στις 26 Οκτωβρίου 1912.

Γιάννης Κουριαννίδης, εκδότης του περιοδικού «Ενδοχώρα»

Η Σαμοθράκη του Ίωνος Δραγούμη

Η νήσος Σαμοθράκη ενέπνευσε στον Ίωνα Δραγούμη την συγγραφή του ομώνυμου βιβλίου του. Ο ίδιος το χαρακτηρίζει ως ένα δοκίμιο για την Ιστορία, την γη και τους ανθρώπους της. Ένα δοκίμιο αναζήτησης των στοιχείων που διαμορφώνουν γενικότερα και σφυρηλατούν μία εθνική συνείδηση. Το βιβλίο ξεκινάει αρκετά λογοτεχνικά, με περιγραφές τοπίων και συναισθημάτων στις παραλίες και στην θάλασσα της Θράκης, κατ’ αρχήν, και μετά στις πρώτες του στιγμές του στο νησί. Εκεί, βρέθηκε σε έναν τόπο που αποπνέει μυστικισμό και που οι κάτοικοί του πορεύονταν, τόσο με την κρυφή περηφάνια του αρχαίου μεγαλείου, όπως το έβλεπαν στα ερείπια της Παλαιάπολης), όσο και από τις πικρές τους θύμισες, από τον χαλασμό του 1821, όπου η Σαμοθράκη είχε την μοίρα των Ψαρών, της Κάσου, της Χίου. Αυτός ο τόπος εντυπώθηκε βαθειά στην ψυχή του και αποτυπώθηκε στο βιβλίο του. Γράφει ότι η Σαμοθράκη έμεινε πάντα ιδιοκυβέρνητη και ελληνική, παρά το πέρασμα ξένων κατακτητών, οι οποίοι τελικά έφευγαν και έμεναν πάλι οι Σαμοθρακίτες ακέραιοι και Έλληνες.

Στο έργο του ο Ίων Δραγούμης κάνει λόγο για τον «δασκαλίστικο σχολαστικισμό» που τον θεωρεί ως μία από τις καταστροφές των ελληνικών κοινοτήτων. Συνάντησε έναν τέτοιο «σχολαστικό» δάσκαλο, τον Φαρδύ τον Σαμοθρακίτη. Πριν από αυτόν συνάντησε έναν δάσκαλο «κακομοίρη» και μονόχειρα στα νότια του νησιού, στο Λάκωμμα, για τον οποίον όμως μόνο καλά λόγια είχε να πει. Μάλιστα τον θεωρεί πρότυπο δασκάλου επειδή δεν είχε χάσει την τοπική νησιώτικη φυσιογνωμία του. Αλλά και ο Φαρδύς ήταν μία μεγάλη φυσιογνωμία πνευματικού ανθρώπου και δασκάλου, που δίδαξε τα ελληνικά γράμματα και στην Κορσική ακόμη, αλλά ο Ίων Δραγούμης τον αποπαίρνει, ίσως γιατί ήταν κοσμοπολίτης.

Ο Ίων Δραγούμης επίσης συναντήθηκε με έναν καλόγερο σε ένα μετόχι της Μονής των Ιβήρων στα δυτικά της χώρας και στο βιβλίο του περιγράφει ένα διάλογο μεταξύ τους, αλλά ελέγχεται αν έγινε όπως τον περιγράφει. Ο Ίων Δραγούμης τονίζει επίσης πως οι Έλληνες κατέκτησαν άλλους λαούς δίχως πόλεμο, αλλά με τον τρόπο σκέψης τους και τις ιδέες τους, όμως παράλληλα θα πρέπει να είναι και ετοιμοπόλεμοι και να μάχονται ενάντια στου βαρβάρους, που «προσπαθούν να τους χάψουν» με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο.

Σταμάτης Μαμούτος, πολιτικός επιστήμονας, υποψήφιος διδάκτωρ του Πολιτικού της Νομικής Αθηνών

Πολιτικός Ρομαντισμός του Ίωνος Δραγούμη

Από τα μέσα του 18ου μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνος εμφανίστηκαν στην Ευρώπη δύο πολιτικά αντίπαλα κινήματα, ο Διαφωτισμός και ο Ρομαντισμός. Ο Διαφωτισμός έδωσε έμφαση στην νοητική δύναμη του εργαλειακού ορθολογισμού και πρότεινε μία ατομιστική στάση ζωής και στην πολιτική θεωρία, και έτσι δημιούργησε τον Φιλελευθερισμό. Ο Ρομαντισμός πάλι υιοθέτησε μία ιδεαλιστική και εσωτεριστική πνευματικότητα και έδωσε βάρος στην συλλογικότητα και ιδίως την εθνική συλλογικότητα και έτσι συνδέθηκε με πολιτικούς στοχαστές του Εθνικισμού.

Στην Ελλάδα τότε υπήρχε Τουρκοκρατία και τα ιδεολογικά ρεύματα ήταν διαφορετικά. Στην αρχή επικρατεί ο Διαφωτισμός (εκπρόσωπός του ο Αδαμάντιος Κοραής), που έχει στόχο να συνδέσει την Ελλάδα με τα φιλελεύθερα ρεύματα της Δυτικής Ευρώπης. Όλα αυτά συμβαίνουν μέχρι το 1830. Αργότερα και μέχρι το 1850, αρχίζει να υποχωρεί ο Διαφωτισμός και να αναδεικνύεται ως πρώτο αντίπαλο δέος, η προσέγγιση που υιοθετούσε η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία (επικρατέστερος εκπρόσωπος της ο Κωνσταντίνος Οικονόμου ο εξ Οικονόμων) που εστίαζε στον Βυζαντινό Μεσαίωνα και ήθελε να συνδέσει την χώρα μας με τον Ρωσικό παράγοντα.

Μετά το 1850 αναδεικνύεται ο Ελληνικός Ρομαντισμός, την στιγμή που ο Ρομαντισμός στην υπόλοιπη Ευρώπη υποχωρεί. Σύμφωνα με αυτόν, η αρχαιότητα, το Βυζάντιο και η νεώτερη Ελληνική Ιστορία απετέλεσαν μία αδιάσπαστη, αδιατάρακτη ενότητα. Έλληνες ρομαντικοί ήταν οι Σπυρίδων Ζαμπέλιος, Κωνσταντίνος Παπαρηγόπουλος, Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής κ.α. Αρχίζει όμως να υποχωρεί λογοτεχνικά γύρω στο 1880, όταν ρεύματα της Δυτικής Ευρώπης, με φιλελεύθερο προσανατολισμό αρχίζουν να ανέρχονται (με τον Ροϊδη ως εκφραστή τους).

Όμως ο Ρομαντικός Εθνικισμός στον πνευματικό κόσμο συνέχισε να είναι αρεστός. Υπήρχαν πνευματικοί άνδρες, οι οποίοι παρέμειναν εθνικιστές και προσπάθησαν να ανανεώσουν το νόημα της εθνικιστικής ιδεολογίας μέσα στις νέες συνθήκες των αρχών του 20ου αιώνα. Ο επιφανέστερος των ανδρών εκείνων ήταν ο Ίων Δράγουμης. Συνοδοιπόροι του ήταν ο Περικλής Γιαννόπουλος και ο Κωστής Παλαμάς, που στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία αποτελούν το Τρίγωνο του Ελληνικού Εθνικισμού (1900-1920).

Ο Ίων Δραγούμης κατάφερε να επαναφέρει τις πολιτικές προσεγγίσεις του Εθνικιστικού Ρομαντισμού στην επικαιρότητα και το κατάφερε τόσο μέσα από τα έργα του, όσο και από την προσωπική του δράση. Ο ίδιος έχει γράψει ότι καλό θα ήταν να χωρισθεί η πνευματική του διαδρομή σε δύο φάσεις: η πρώτη είναι η εθνικιστική και η δεύτερη (γύρω από 1916-1917) είναι η φάση, κατά την οποίαν προσπάθησε να μπολιάσει τον Εθνικισμό με τις λεγόμενες παραδόσεις του Ουμανισμού, με τον Σοσιαλισμό, με τον Αναρχισμό, με επιπλέον θεωρητικά και πολιτικά ρεύματα. Όμως παρέμενε πάντα ένας ρομαντικός εθνικιστής, πράγμα που το επιβεβαιώνει στο βιβλίο του «Όσοι ζωντανοί».