Επαναξιολόγηση των αξιών (Μέρος Β')

Από την άλλη πλευρά των ιδεολόγων του φιλελευθερισμού, είναι σαφές ότι ακόμη και η «οριοθετημένη» ελευθερία του ατόμου, στην ουσία δηλαδή αυτή καθεαυτή η αντίληψη της αστικής ελευθερίας, κινδυνεύει από την ανήθικα διαμορφούμενη οικονομική ανισότητα, κυρίως μέσα από την υπερεθνική νομιμοποίηση της παρασιτικής τοκογλυφίας των τραπεζικών κατεστημένων και τα διεθνή κερδοσκοπικά παιχνίδια διακίνησης του χρηματιστηριακού μη-παραγωγικού χρήματος, το οποίο περιφέρεται στον πλανήτη δίκην περιπλανώμενου Ιουδαίου (ο θρύλος του Εβραίου που περιπλανάται στην Γη χωρίς να πεθαίνει ποτέ). Διότι η οικονομική συνωμοσία των ολίγων οδηγεί στην εξύφανση και επικυριαρχία ενός παγκόσμιου «χρηματαρπακτικού πλέγματος» (cash nexus), το οποίο απλώνεται στον πλανήτη σαν ιστός αράχνης, πνίγοντας τις οικονομικές και συνακόλουθα τις κοινωνικές και πνευματικές ελευθερίες των πολλών και ακυρώνοντας στην πράξη την πεμπτουσία του κανονιστικού φιλελευθερισμού, ο οποίος στοχεύει σε μια γενικευμένη μαζική ελευθερία, μέσω της οποίας επιδιώκει «το μέγιστο καλό για τον μέγιστο δυνατό αριθμό ανθρώπων».

Ο φιλελευθερισμός σήμερα οφείλει να επαγρυπνεί για την ανάταξη των στρεβλώσεών του, έτσι ώστε να διασφαλίσει την πλουραλιστική κοινωνία που οραματίζονται οι ιδεολόγοι του, η οποία δεν θα επιτρέπει σε καμία δύναμη να αυξηθεί τόσο πολύ ώστε να συντρίψει όλους τους άλλους (Mario Vargas Llosa). Κανείς δεν του ζητά να είναι αντίθετος στις παραγωγικές διαδικασίες του εμπορίου, της βιομηχανίας και της μεταβιομηχανικής εποχής της γνώσης. Ούτε έχει νόημα να είναι κανείς υπέρ ή κατά της τεχνολογίας. Είναι έκφανση της υπάρξεώς μας και δεν απο-επινοείται. Ουδείς αρνείται την σημασία τους ή επιζητά την ακύρωσή τους. Πολύ δε περισσότερο οι Έλληνες, πρωτοπόροι στην έννοια και υλοποίηση της αγοράς, οι οποίοι, πολύτροποι και πολύστροφοι, ταξίδευαν πάντα, όπως είναι ήδη γνωστό από την εποχή του Ηροδότου, «κατ' εμπορίαν και θεωρίαν»: για εμπόριο και γνώσεις, για πλουτισμό, αλλά και αυτογνωσία μέσα από την ελεύθερη ανταλλαγή προϊόντων και ιδεών.

Το ζητούμενο στον σύγχρονο φιλελευθερισμό είναι η τήρηση ενός κώδικα ηθικής των συναλλαγών και η επιβολή του μέτρου στην αξία του χρήματος. Εκείνο που αποζητά κανείς, σε μία σωστική προσπάθεια αυτορύθμισης ενός «εν δυνάμει» αυτοκαταστροφικού συστήματος εάν αυτό αφεθεί ανεξέλεγκτο, είναι η αναγωγή του στις ιδρυτικές αρχές, η συνακόλουθη συνειδητοποίηση της κανονιστικής του ηθικής εκ μέρους των κοινωνικών διαστρωματώσεων που αναλώνουν την ζωή τους σε δραστηριότητες ελεγχόμενες από τον οικονομισμό, και η επιστροφή τους στα φωτεινά παραδείγματα των μεγάλων εθνικών ευεργετών που βρίθουν στην ιστορία της ανθρωπότητος. Επιζητά την διαμόρφωση μίας εθνικής και πολιτιστικής συνείδησης των ανθρώπων του πλούτου, όμοιας με αυτών που στο πρόσφατο παρελθόν, κατά τον 19ο αιώνα, θυσίασαν τις περιουσίες τους για να ιδρύσουν και στηρίξουν την Φιλική Εταιρεία και τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων, αυτών που δώρισαν τον πλούτο τους για την ανοικοδόμηση της νεώτερης Ελλάδας, αλλά και γενικότερα, πέραν των στενών μας συνόρων, όλων αυτών που υπήρξαν στην διεθνή ιστορία της ανθρωπότητας μαικήνες του πολιτισμού. Αυτών που με την στήριξη και την ωσμωτική τους επικοινωνία με τον χώρο της κουλτούρας βοήθησαν καθοριστικά στην ανθοφορία των Γραμμάτων και Τεχνών. Αυτοί ήσαν πράγματι μεγάλοι.

Όμως «ότι είναι μεγάλο πεθαίνει, αν αυτοί που το κληρονομούν είναι μικροί» (Oswald Spengler). Και όταν η ηθική τάξις δεν είναι «εν τάξει», ζητά επανάταξη. Γι' αυτό και επιζητά κανείς σήμερα εμπόρους, βιομήχανους και επιχειρηματίες με κοινωνική συνείδηση, αισθητική αντίληψη και ποιητικές ευαισθησίες. Ζητά την θέσπιση εταιρικών δομών με αυξημένη «εταιρική κοινωνική ευθύνη», η οποία να οδηγεί σε μία εκούσια αναδιανομή του πλούτου, μέσα από τις προσφορές κληροδοτημάτων στην κοινωνία, σε τομείς όπως η Παιδεία, η Υγεία, η Έρευνα και ο Πολιτισμός. Γιατί σε τελευταία ανάλυση ο άνθρωπος δεν είναι ότι έχει, αλλά ότι ξέρει, ότι σκέφτεται και ότι αισθάνεται. Ο φιλελευθερισμός χρειάζεται σήμερα να επαναπροσδιοριστεί μέσα από μία ριζοσπαστική κλίμακα αξιών βασισμένη σε μια σύγχρονη αξιοκρατική και αισθητική επαναδιατύπωση. Χρειάζεται λιγότερο «οικονομισμό» και περισσότερη «ποίηση». Γιατί η ποίηση θερμαίνει και ευαισθητοποιεί τον άνθρωπο απέναντι σε μείζονα πλανητικά προβλήματα, που είναι άμεσα συνυφασμένα με την ύπαρξη και την ελευθερία του.

Είναι κοινή σήμερα η συνειδητοποίηση ότι η έκρυθμη τεχνολογική «πρόοδος» του ανθρώπου είναι συνυφασμένη με ανάλογη δυναμική αστάθεια του κοινωνικού συστήματος, δεδομένου ότι δεν δημιουργεί μόνο ταχύτερα μέσα επικοινωνίας, αλλά και ταχύτερα και αποδοτικότερα μέσα καταστροφής. Το ερώτημα είναι αν ο άνθρωπος μπορεί να αναπτύξει παράλληλα με την τεχνολογική του ικανότητα και την ανάλογη κοινωνική συμπεριφορά, που θα του επιτρέψει να αποφύγει την αυτοκαταστροφή του. Από τους πυρηνικούς εξοπλισμούς και τον επικρεμάμενο πυρηνικό όλεθρο, μέχρι την επαπειλούμενη οικολογική καταστροφή που αντιμετωπίζει σήμερα ο πλανήτης. Γιατί η ζωή που «βλαστάνει» επάνω στον πλανήτη μας δεν είναι παρά εκδήλωση ενός ευρύτερου οργανωμένου συστήματος που καλύπτει «επιδερμικά» την επιφάνεια της Γης υπό μορφή οικοσυστήματος, του οποίου η επιβίωση στηρίζεται στις ποικίλες και συνεχείς αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών του. Κάτω από αυτήν την οπτική, καλό θα είναι «να μην στραβοκοιτάς ποτέ ένα δένδρο ή ένα λάχανο, μπορεί κάποτε να χρειαστείς την φιλία του» (David Starr Jordan) και «να μην αποκαλείς την χελώνα ανάξια επειδή δεν είναι κάτι άλλο» («Φύλλα χλόης», Walt Whitman).

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος 27 (Μάιος-Ιούνιος 2011) του περιοδικού Patria.