Είμαι ένα διαφορετικό είδος Συντηρητικού - Συνέντευξη του Στάθη Κεφαλούρου (Μέρος Α’)

Είχαμε γνωριστεί σε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις κοινών φίλων. Ήξερα τα κείμενα του στην «Εστία» και το «Άρδην», αλλά και το ότι θεωρούσε τον εαυτό του Συντηρητικό. Με αφορμή την κυκλοφορία του τελευταίου του βιβλίου «Ο Αδάμ ονοματίζει τα ζώα» κανονίσαμε μια συνέντευξη όπου βρεθήκαμε να μιλάμε για τον επαναστατικό συντηρητισμό του Νίκολα Νταβίλα, τον Ίωνα Δραγούμη και το νόημα του εθνικισμού, και γιατί ο Νίκος Καρούζος είναι ο νέος μας εθνικός ποιητής.

Πώς ξεκινάς να γράφεις;

Γράφω, αφού είμαι τριτοδεσμίτης. Από μικρός ήθελα να περάσω στη Νομική. Όταν θέλεις Νομική, σου αρέσει να γράφεις, να μιλάς ωραία και όσο πρέπει και, κυρίως, να μπαίνεις στη θέση του άλλου, αλλά αυτό το έμαθα αργότερα στη Νομική.

Ποίηση πώς ξεκίνησες να γράφεις;

Η πρώτη μου απόπειρα ήταν το 2004, λίγο πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες, όπου τύπωσα κάποια έντυπα. Η συλλογή λεγόταν «Café Κλεψύδρα» και γράφτηκε εξολοκλήρου στο café Κλεψύδρα της Πλάκας - γιατί εκεί σύχναζα, αργότερα έμενα στην Πλάκα - και το διένειμα μόνο όπου ένιωθα ευχάριστη την ατμόσφαιρα, όπου ένιωθα κατάλληλη την ατμόσφαιρα, κυρίως σε πολιτιστικούς χώρους άφηνα λίγα. Αυτή ήταν η πρώτη απόπειρα, το 2004. Αλλά γράφω, γράφω άρθρα, γράφω, και στην Νομική έγραφα εργασίες, γράφω συνεχώς. Πολλά είναι και αδημοσίευτα.

«Ο Αδάμ ονοματίζει τα ζώα» είναι το τρίτο σου έργο. Τι υπήρχε πρωτύτερα; Πες μου για τα δύο πρώτα σου.

Υπήρχε το «Δεν ανησυχούμε και τόσο πολύ», με ψευδώνυμο, όπου εκεί υπήρχαν αρκετά από αυτά που υπάρχουν στο «Ο Αδάμ ονοματίζει τα ζώα», αλλά σε πρώιμη, ακατέργαστη μορφή. Ακολούθησε η κατεξοχήν ποιητική συλλογή «Διότι οι πόλεις έχουν μεγαλώσει πολύ», μέσα στην οποία μπορεί να βρει κανείς τα ποιηματάκια που υπήρχαν στο πρώτο, στο «Δεν ανησυχούμε και τόσο πολύ», συν κάποια άλλα. Τώρα είναι το «Ο Αδάμ ονοματίζει τα ζώα». Βέβαια, δεν ξέρω, η αμέσως επόμενη κίνηση θα είναι εντελώς διαφορετική, αλλά κατά κάποιο τρόπο όλα αυτά τα χρόνια, τουλάχιστον αυτά τα 10-12, επεξεργάζομαι το ίδιο βιβλίο, γιατί είναι η ίδια κατάθεση. Είναι πώς κάποιος ετοιμάζει - να, πάμε πάλι στη δικηγορία και τη νομική - τις καταθέσεις ενός μάρτυρα; Μάλλον αυτή την κατάθεση την ετοίμαζα, αλλά τώρα την έχω παραδώσει στον εισαγγελέα, την παρέδωσα στον ανακριτή και ό,τι βρέξει ας κατεβάσει.

«Ο Αδάμ ονοματίζει τα ζώα», γιατί αυτός ο τίτλος;

Είναι πολύ συγκεκριμένος ο λόγος για αυτό τον τίτλο. Μελετούσα δύο μεγάλα λευκώματα της Ελληνικής Εκδοτικής, νομίζω, για τις βυζαντινές τοιχογραφίες και τα βυζαντινά ψηφιδωτά. Πρώτα ξεκίνησα με τα ψηφιδωτά και μετά με τις τοιχογραφίες και εντυπωσιάστηκα από την τοιχογραφία με τον Αδάμ που ονοματίζει τα ζώα στα Μετέωρα. Τώρα, αργότερα, εκτός από τον ωραίο τίτλο, κατάλαβα ότι ταιριάζει με τον τίτλο του βιβλίου, γιατί όλοι οι αφορισμοί, το είδος αυτό γραφής είναι μία οιονεί ονοματολογία, δίνεις όνομα στα πράγματα, ορίζεις τα πράγματα, άρα ταιριάζει, ακούγεται και ωραία, είναι εύηχο, παραπέμπει. Λίγο αργότερα, αφού έκανα όλες αυτές τις σκέψεις και έδεσε ο τίτλος, έμαθα και για το τραγούδι του Bob Dylan (εννοεί το «Man gave names to all the animals»).

Γιατί διάλεξες να γράφεις σε αφορισμούς;

Πρώτον, μου αρέσει με λίγα να λες πολλά, θέλω να είμαι σαφής. Δηλαδή το «λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν», συνήθως, όταν ήμουν μικρός και το ανέλυαν στο σχολείο, η συζήτηση επικεντρωνόταν στο σύντομο. Αλλά δεν είναι ο χρόνος, είναι και η σαφήνεια. Οπότε, θέλω να είμαι σαφής και για αυτό μου άρεσαν οι αφορισμοί. Αργότερα έτυχε να διαβάσω και ένα απόσπασμα από το «Η θεωρία του αποσπάσματος», από τους ρομαντικούς της Σχολής της Ιένας - Γερμανία, 17ος αιώνας - και έτυχε να διαβάσω και τον ορισμό που δίνει στο ευφυολόγημα ο Friedrich Schlegel. Ευφυολόγημα είναι δύο σκέψεις φιλικά διακείμενες μεταξύ τους που συναντήθηκαν μετά από πολύ καιρό. Πράγματι, σε ένα επιτυχημένο ευφυολόγημα βλέπεις να ταιριάζουν, να έρχονται μαζί δύο λέξεις, δύο σκέψεις που, καταρχήν, ο γάμος τους φαίνεται παράδοξος, αλλά τελικά μπορεί να γίνει.

Υπάρχουν ποιητές που σε έχουν επηρεάσει;

Εάν είναι να μην μας επηρεάζουν οι ποιητές, δεν έχει νόημα. Κάθε χρόνο μελετώ και από έναν μεγάλο. Τελείωσα πριν δύο χρόνια το έτος Καρούζου και τώρα ξεκίνησα να διαβάζω Μανώλη Αναγνωστάκη.

Στον Καρούζο τι σε τράβηξε;

Η ευγένειά του, η αρχοντιά του και η σαφήνειά του. Είναι σαφέστατος ο Καρούζος και αυτοκριτικός. Αυτοκριτικός όχι για τον ίδιο, εννοώ ότι και για την κοινωνία και για την χώρα του, τα λέει τα πράγματα με το όνομά τους.

Κάπου γράφεις ότι είναι ο νέος μας εθνικός ποιητής. Γιατί;

Γιατί, εάν σε μία πολυκατοικία ο Ελύτης ήταν στο ρετιρέ και ο Καρούζος όντως έμενε στο υπόγειο, στην κρίση ήρθαν άνω-κάτω τα πράγματα. Όλοι το λέμε, με όποια αφορμή και εάν ξεκινήσεις τη συζήτηση – οικονομία, πολιτική, πολιτισμός – ήρθαν τα επάνω-κάτω. Ακριβώς ήρθε και αυτό επάνω-κάτω, ήρθε ο Καρούζος επάνω. Αλλά νομίζω ότι χάσαμε την ευκαιρία να διδαχθούμε από τον Καρούζο. Παραμένει διαχρονικός, αλλά εμείς πολιτικά χάσαμε την ευκαιρία να διδαχθούμε από τον Καρούζο.

Τι θα μπορούσαμε να διδαχθούμε πολιτικά από τον Καρούζο;

Θα μπορούσαμε, εάν ξέραμε τον Καρούζο, να περιγράψουμε αυτό που συμβαίνει στην πολιτική τώρα, αυτή τη στιγμή που μιλάμε, ακόμα και τώρα που είμαστε στην προεκλογική περίοδο. Ο καπιταλισμός έκανε ζώο τον άνθρωπο, ο μαρξισμός έκανε ζώο την αλήθεια, και πολλά άλλα βέβαια.

Γράφεις «Επιτέλους κατεβήκαμε στο υπόγειο και βυθιστήκαμε στην ποίηση του Καρούζου». Είναι αυτό που λες, η αντιστροφή με τον Ελύτη;

Ναι, να δοξάζουμε το νεράκι, γιατί, και το νερό, νεράκι θα το πούμε. πράγματι, στα αλήθεια θα το πούμε, έτσι όπως πάει η κατάσταση με αυτή την παγκόσμια οικονομία κ.λπ. Οπότε, το είχε πει, να δοξάζουμε το νεράκι, ο Καρούζος. Τα πάντα, όποια διάσταση της ζωής και εάν πιάσεις, ο Καρούζος έχει κάτι να πει.

Τι σε έλκει στον Σελίν;

Διάβασα το «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας». Δεν μπορώ να πω ότι έχω διαβάσει τα πάντα, μένουν πολλοί μεγάλοι που δεν έχω διαβάσει, αλλά είναι το καλύτερο βιβλίο που έχω διαβάσει – ένα από τα τρία καλύτερα. Μου άρεσε αυτός ο λυρισμός του ελεεινού που υπάρχει σε αυτό το βιβλίο, το έχει περιγράψει άλλος, δεν είναι δική μου έκφραση. Και αυτό ταιριάζει στην εποχή μας, ο λυρισμός του ελεεινού, όχι του ελεεινού ανθρώπου. Είναι και αυτό, το τι σημαίνει ελεεινός, μία κουβέντα ολόκληρη.

Πώς το εννοείς, ο λυρισμός του ελεεινού;

Να είναι κάποιος ελεεινός, γιατί ήταν ελεεινός ο ήρωας του Celine, αλλά παρά ταύτα να βγαίνει λυρισμός και ρομαντισμός από αυτό, να μην είναι αποκρουστικός. Όταν λέμε σε κάποιον, είσαι ελεεινός, θα μπορούσε κάποιος φιλόλογος να πει ότι είναι συνώνυμο του αποκρουστικός. Έλα όμως που εδώ έρχεται η διαφορά του φιλολόγου με τον ποιητή, να πει, όχι, το ελεεινός μπορεί να μην είναι συνώνυμο του αποκρουστικός, μπορεί να είναι συνώνυμο του ρομαντικού και του λυρικού.

Μάθημα αναρχίας, το μυστικό βρίσκεται στην απαξίωση.

Ναι, και ο Αίαντας αυτό έκανε, απαξίωσε ουσιαστικά τις τιμές. Μπορεί να τις ήθελε, αλλά σημασία έχει τι κάνεις, όχι τι λες. Μπορεί να τις ήθελε στην αρχή, αλλά τελικά τις απαξίωσε με την ηρωική του αυτή πράξη. Λίγο-πολύ οι Έλληνες είμαστε αναρχικοί από γεννησιμιού μας, άρα προσπαθούσα και εγώ να ορίσω τι είναι αυτό που είναι αναρχία, να το βρω στα πλαίσια τα δικά μας, τα φιλοσοφικά. Δεν μπορώ να την αρνηθώ, αφού υπάρχει γύρω μας η αναρχία. Άρα, καλό είναι να την ορίσουμε, εγώ τουλάχιστον, με τα δικά μας πλαίσια – δεν θα έλεγα ελληνικά – με αυτά που γνωρίζουμε, με τις γνωστές μας παραδόσεις και τη Γραμματεία μας, παρά να τα γνωρίσουμε μέσα από τη Γαλλία και την Αμερική.

Η συνέντευξη δόθηκε στον Γιώργο Πισσαλίδη και δημοσιεύθηκε στον ιστότοπο Avalon of the Arts.