Οι δημοσιογράφοι και ο απλός πολίτης

Μία μόνιμη επωδός των ερωτήσεων των Ελλήνων δημοσιογράφων είναι η φράση «εγώ απλά διατυπώνω τα ερωτήματα του κόσμου», «δίνω φωνή στις απορίες του απλού πολίτη» κ.λπ. Θα ήταν πάρα πολύ καλό αν πράγματι οι δημοσιογράφοι εξέφραζαν τον απλό πολίτη ή την Κοινή Γνώμη. Όπως θα καταδειχθεί στο παρόν άρθρο, οι δημοσιογράφοι, στην καλύτερη περίπτωση εκφράζουν τις ιδεολογικές τους προκαταλήψεις και προβάλλουν τα ιδεολογικά τους στερεότυπα. Όσο «επαγγελματίες» και να είναι, όσο «αντικειμενικά» και να προσπαθήσουν να παρουσιάσουν κάποιο θέμα, θα έχουν πάντα μαζί τους τις ιδεολογικές «αποσκευές» τους.

Επιπλέον τα ΜΜΕ επηρεάζουν την αντίληψη που έχει η Κοινή Γνώμη για τον κόσμο και τα προβλήματά του με δύο τρόπους: α) με το να αξιολογούν ως σπουδαιότερα και σημαντικότερα κάποια θέματα και να τα προβάλλουν περισσότερο υποβαθμίζοντας (ή και εξαφανίζοντας) ταυτοχρόνως άλλα και β) προβάλλοντας τα θέματα μέσα από μία οπτική γωνία υποβαθμίζοντας (ή και αγνοώντας) άλλες οπτικές γωνίες του ίδιου θέματος.

Αλλά, ας δούμε, με βάση διεθνείς έρευνες, τα ιδεολογικά πιστεύω των δημοσιογράφων σε σύγκριση με τα πιστεύω του πληθυσμού των χωρών στις οποίες εργάζονται:

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των δημοσιογράφων των ΗΠΑ. Σύμφωνα με τα στοιχεία των Weaver και Wilhoit, η ιδεολογική αυτοτοποθέτηση των δημοσιογράφων σε σύγκριση με την ιδεολογική κλίση της κοινωνίας των ΗΠΑ είχε ως εξής (2, σελ. 15):

Όπως αναφέρει ο βετεράνος δημοσιογράφος του CBS Bernard Goldberg, σύμφωνα με μελέτη του Freedom Forum και του Roper Center, η οποία δημοσιεύθηκε το 1996 (4, σελ. 123):

• Το 89% των δημοσιογράφων δήλωσε ότι ψήφισε τον Bill Clinton το 1992 σε αντίθεση με το 43% των ψηφοφόρων.
• Το 7% των δημοσιογράφων ψήφισε τον George Bush στις ίδιες εκλογές, συγκριτικά με το 37% των ψηφοφόρων.
• Το 2% των δημοσιογράφων ψήφισε τον (ανεξάρτητο) Ross Perot συγκριτικά με το 19% των ψηφοφόρων.

Μάλιστα, ο Goldberg παρατηρεί ότι οι πολλοί δημοσιογράφοι των ΗΠΑ - και κυρίως οι μεγαλοδημοσιογράφοι - παρά το ότι εμφορούνται από αριστερές ιδεολογικές αντιλήψεις δεν θεωρούν τις απόψεις τους ως «αριστερές» αλλά ως «κεντρώες» (middle of the road).

Αναφορικά με τους Βρετανούς δημοσιογράφους, τα αντίστοιχα ευρήματα έχουν ως εξής (3, σελ. 151):

Παρόμοια είναι τα ευρήματα για τα πιστεύω των Αυστραλών δημοσιογράφων (3, σελ. 96):

Ομοίως και για τους Γάλλους δημοσιογράφους (3, σελ. 196):

Για να μην κουράζω τους αναγνώστες , αντίστοιχα είναι και τα ευρήματα σχετικά με τους Γερμανούς δημοσιογράφους (3, σελ. 218-219).

Δεν γνωρίζω αν έχει διεξαχθεί αντίστοιχη έρευνα για τα ιδεολογικά πιστεύω των Ελλήνων δημοσιογράφων. Πάντως δεν θεωρώ ότι η κατάσταση στην Ελλάδα θα διαφέρει σημαντικά από την ανωτέρω περιγραφείσα. Ενδεικτικό είναι ότι από τις απογευματινές εφημερίδες που προηγούνται σε κυκλοφορία, οι τρεις πρώτες (Τα Νέα, Ελευθεροτυπία και Έθνος) είναι αριστερές και μακράν τέταρτος έρχεται ο Ελεύθερος Τύπος (1). Όσον αφορά τις (κυκλοφοριακά σημαντικά υπολειπόμενες) πρωϊνές εφημερίδες, σε αυτές προηγείται η «Καθημερινή» η οποία υποστηρίζει μεν την Καραμανλική ΝΔ, αλλά σε καμμία περίπτωση δεν θα χαρακτηριζόταν ως «δεξιά» εφημερίδα. Έπεται δε το αριστερών αποκλίσεων «Βήμα».

Είναι εμφανές από τα ανωτέρω εκτεθέντα στοιχεία ότι οι δημοσιογράφοι ιδεολογικά αποκλίνουν σημαντικά προς τα αριστερά συγκριτικά με την Κοινή Γνωμή. Είναι επόμενο λοιπόν να περνούν μέσα από τα ρεπορτάζ τους τα ιδεολογικά τους στερεότυπα και την ιδεολογική τους αντίληψη περί του κόσμου. Επιπλέον, σε διεθνή θέματα, οι Έλληνες δημοσιογράφοι, επηρεάζονται από τα ρεπορτάζ των αλλοδαπών συναδέλφων τους και υιοθετούν πολλές φορές άκριτα την οπτική γωνία που τους παρέχεται.

Ασφαλώς οι δημοσιογράφοι στην σύγχρονη εποχή εργάζονται κάτω από τρομακτική πίεση χρόνου καθώς, λόγω της σύγχρονης τεχνολογίας, ο δημοσιογραφικός κύκλος έχει συντομευθεί, ενώ έχουν πληθύνει τα ΜΜΕ. Η έλλειψη χρόνου δεν τους επιτρέπει να ελέγχουν κάθε λεπτομέρεια και τους «κατευθύνει» στην χρησιμοποίηση στερεοτύπων και κλισέ προκειμένου να επεξεργαστούν ταχύτερα τα γεγονότα. Το γεγονός αυτό αλλά και οι ισχυρές «αριστερές» ιδεολογικές παρακαταθήκες που επικρατούν στα δημοσιογραφικά γραφεία ουσιαστικά «επιβάλλουν» την «γραμμή» που πρέπει να ακολουθηθεί.

Όμως, από το σημείο αυτό μέχρι την σημερινή σχεδόν πλήρη επικράτηση μίας «προοδευτικής» και «πολυπολιτισμικής» οπτικής γωνίας στα ΜΜΕ υπάρχει μεγάλη απόσταση. Πόσο μάλλον όταν οι εν λόγω δημοσιογράφοι ισχυρίζονται πως ενδιαφέρονται για την παράθεση όλων των απόψεων, αλλά ψηφίζουν «αριστερά» (π.χ. στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο) σε δεκαπλάσιο ποσοστό απ' ότι «δεξιά», σε βαθμό δηλαδή που θυμίζει ολοκληρωτικό καθεστώς.

Είναι φανερό ότι οι δημοσιογράφοι σε καμμία περίπτωση δεν «εκφράζουν» την Κοινή Γνώμη και γι' αυτό δεν πρέπει να αναρωτιούνται γιατί αυτή έχει εντελώς διαφορετικές αντιλήψεις για τα θέματα απ'ότι οι ίδιοι. Οι δημοσιογράφοι δυστυχώς αυτήν την στιγμή βρίσκονται εκτός κοινωνίας όσον αφορά τον τρόπο κατανόησης και αντιμετώπισης των ουσιωδών προβλημάτων της.

Παραπομπές
1) Papathanassopoulos St. (2001) “The Decline of Newspapers: the case of the Greek press”, Journalism Studies, vol. 2, no.1, pp. 109-123
2) Weaver D. H. and G. C. Wilhot (1996) “The American Journalist in the 1990s: US News People at the End of an Era”, Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates
3) Weaver D. H. (ed) (1998) “The Global Journalist: News people Around the World”, Cresskill, NJ: Hampton Press
4) Goldberg B. (2002) “Bias: a CBS insider how the media distort the News”, Washington DC: Regnery Publishing